Nguyên nhân sai sót, sự cố y khoa

Kinh nghiệm từ các nước phát triển khi nghiên cứu vế sai sót, sự cố y khoa, người ta tìm ra ba nhóm nguyên nhân/yếu tố nguy cơ cơ bản sau:

1. Đặc thù làm việc ở môi trường bệnh viện:

Có thể nói rằng bệnh viện là môi trường tuyệt vời để xảy ra các sai sót sự cố y khoa, có thể điểm ra hàng loạt các nguyên nhân/yếu tố liên quan sau:

          - Quá tải bệnh nhân: Theo thông tư 31/TT-BYT mỗi phòng khám bệnh không nên để vượt quá 35 bệnh/ngày. Nhưng thực tế ít khi nào đạt được con số này, nhiều phòng khám phải khám cả trăm bệnh mỗi  ngày thậm chí còn hơn. Khu vực điều trị nội trú cũng không sáng sũa gì hơn, một bác sĩ khám 30 đến 40 bệnh mỗi ngày, khám nhiều chuyên khoa khác nhau.

          - Thực hiện quá nhiều y lệnh trên một bệnh nhân: Ngày nay, mô hình bệnh tật có nhiều thay đổi, một bệnh nhân có nhiều bệnh phối hợp, một bệnh có nhiều yếu tố nguy cơ nên để nhận định tình trạng bệnh một cách đầy đủ và hệ thống thì thực hiện nhiều y lệnh trên bệnh nhân là điều không tránh khỏi.

          - Diễn biến bệnh tật phức tạp và khác nhau về cơ địa: Cơ thể con người là một khối thống nhất vô cùng phức tạp, cùng một bệnh nhưng có thể diễn biến bệnh tật khác nhau giữa các cá thể. Tương tự cơ địa bệnh nhân cũng khác nhau hoàn toàn, cùng một bệnh nhưng thuốc đáp ứng tốt với cá thể này nhưng không đáp ứng hoặc đáp ứng kém với cá thể khác…

          - Cấp cứu đòi hỏi nhanh và chính xác: Trong cấp cứu mọi thao tác đòi hỏi phải nhanh và chính xác, do vậy chỉ cần một nhầm lẫn, sơ suất nhỏ cũng có thể ảnh hưởng đến tính mạng bệnh nhân.

          - Phẫu thuật, thủ thuật phức tạp: Y học càng tiến bộ thì các phẫu thuật càng phức tạp hơn nhiều. Điều này có thể thấy tỷ lệ sai sót, sự cố y khoa xảy ra thấp hơn ở bệnh viện nhỏ, cao hơn ở bệnh viện lớn và cao nhất ở các bệnh viện đại học, nơi quy tụ nhiều chuyên gia đầu ngành và đầu tư nhiều trang thiết bị hiện đại.

          - Trang thiết bị xâm lấn: Các trang thiết bị xâm lấn càng nhiều thì càng tiềm ẩn nhiều rủi ro trong thực hành. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng các kỹ thuật xâm lấn chuyên sâu như đặt sten mạch vành tỷ lệ thành công tỷ lệ thuận với số năm thực hành lâm sàng.

          - Trang thiết bị chưa đồng bộ: Trang thiết bị chưa đồng bộ cũng là nguyên nhân dẫn tới sai sót, sự cố y khoa. Bộ tiêu chí đánh giá chất lượng bệnh viện có đề cập đến vấn đề sử dụng vật tư trang thiết bị y tế an toàn.

          - Hóa chất độc hại: Nhiều hóa chất độc hại sử dụng trong y tế, thuốc có ngưỡng an toàn thấp, thuốc có nhiều tác dụng phụ, thậm chí như KCL sai lầm đường dùng bệnh nhân có thể tử vong.

          - Môi trường nhiễm khuẩn: Bệnh viện là môi trường dễ bị nhiễm khuẩn, theo điều tra ở một số bệnh viện tỷ lệ nhiễm trùng bệnh viện từ 5,4-8%, tỷ lệ viêm phổi trên bệnh nhân thở máy từ 17,5-50%.

          - Một số nguyên nhân/yếu tố nguy cơ có thể kể đến như: Thuốc, hoá chất, có cách nhìn gần giống nhau, đọc gần giống nhau; Bệnh nhân ít nói, nói khó khăn; Văn hóa buộc tội trong xử lý sai sót, sự cố y khoa.

2. Lỗi hệ thống:

- Chưa triển khai các chương trình về an toàn người bệnh: Trong quá khứ chúng ta chưa được huấn luyện về an toàn người bệnh. Hiện tại vấn đề này đã được đề cập nhưng người phụ trách chưa được đào tạo và hiển nhiên là bệnh viện chưa triển khai, hoặc triển khai mang tính lấp vá, chữa cháy.

- Thiếu trang thiết bị, thiếu nhân viên: Đây là 02 vấn đề quan trọng mà hiện nay các bệnh viện tuyến huyện và tỉnh phải đối mặt. Thực tế là vậy nhưng có sai sót, sự cố xảy ra lãnh đạo bệnh viện ít thừa nhận vai trò của vấn đề này.

- Thiếu đào tạo: Nhiều nhân viên y tế có nhu cầu đào tạo nhưng không được đáp ứng do thiếu nhân viên phục vụ, đôi khi họ muốn học chuyên khoa này nhưng được sắp xếp học chuyên khoa khác do nhu cầu bệnh bệnh…Đây là thực tế có nhiều yếu tố khách quan mà hiện tại chúng ta phải thông cảm. Nhưng sẽ khách quan hơn nữa khi đặt vấn đề này trong việc xử lý các sai sót, sự cố y khoa.

- Chưa xây dựng quy trình: Hiện tại Bộ Y tế đã phát hành rất nhiều quy trình kỹ thuật trong rất nhiều chuyên khoa khác nhau. Nhưng vận dụng các quy trình trên trong điều kiện thực tế của bệnh viện thì còn ít, chưa đạt yêu cầu.

- Thiếu kiểm tra giám sát: Thật ra công tác kiểm tra giám sát thì có nhưng thiếu chuyên nghiệp và chuyên sâu do rất nhiều nguyên nhân. Vấn đề kiểm tra, giám sát chỉ dừng lại ở mức độ hồ sơ bệnh án các nội quy, quy chế bệnh viện.

- Thu nhập tăng thêm: Có thể mạnh dạn phát biểu rằng “có thực mới vực được đạo”. Chỉ có thu thập đủ sống thì người ta mới toàn tâm toàn ý vào công việc, và như thế thì sai sót sự cố y khoa sẽ giảm thiểu là điều có thể lý giải được.

3. Lỗi cá nhân:

- Lỗi cá nhân chủ yếu do kiến thức chưa đạt yêu cầu, kỹ năng lâm sàng chưa thục…chủ yếu xảy ra ở nhân viên y tế mới ra trường hay trên các đối tượng chưa đào tạo, cập  nhật kiến thức, thực hành không dựa vào bằng chứng mà chỉ dựa vào kinh nghiệm cá nhân.

- Một lỗi cá nhân không thể chấp nhận đó là tinh thần kỷ luật kém, trong thực hành không theo quy trình, đốt cháy quy trình, cẩu thả, thông tin không rõ ràng…

          Kinh nghiệm từ các nghiên cứu một sai sót, sự cố y khoa xảy ra lỗi hệ thống/cá nhân là 70/30. Hay có thể nói một sai sót, sự cố xảy ra chỉ 01 phần là lỗi cá nhân, 02 phần là lỗi hệ thống, trong khi vấn đề xây dựng một “hệ thống” an toàn chưa được chú trọng nhất là các bệnh viện tuyến tỉnh và huyện. Do đó không phải biện minh cho sai lầm mà là cùng nhau nhìn nhận nếu không tập trung giải quyết cái cốt lỏi của vần đề thì không thể không xảy ra vấn đề. 

Bs Bùi Văn Dủ