Biểu đồ pareto: cách vẽ và diễn giải ý nghĩa

Vilfredo Pareto sinh ngày 15/7/1848 mất ngày 19/8/1923, là nhà công nghiệp, nhà kinh tế học, xã hội học và triết học người Ý. Ông là người đầu tiên giới thiệu khái niệm về hiệu quả Pareto đó là quy luật 80/20. Nghĩa là 80% vấn đề xảy ra do 20% nguyên nhân cốt lõi. Sau đó khái niệm này được Joseph Juran – một nhà chất lượng người Mỹ đưa vào ứng dụng. Đầu tiên biểu đồ Pareto ứng dụng nhiều trong lĩnh vực kinh tế, ngày nay biểu đồ này có thể ứng dụng hiệu quả trong nhiều lĩnh vực khác nhau kể cả y tế.

Vilfredo Pareto

1. Cách vẽ (Excel 2013).

Ví dụ: Bệnh viện đã triển khai chế độ ăn bệnh lý cho bệnh nhân do bệnh viện cung cấp và bệnh nhân phải trả tiền. Thực tế sau 3 tháng triển khai rất ít bệnh nhân ủng hộ. Để tìm hiểu lý do bệnh viện tổ chức một cuộc khảo sát nhỏ trên 120 bệnh nhân và kết quả như sau:

Bệnh nhân không tham gia chế độ ăn bệnh lý bởi các lý do sau:

1. Có người thân phục vụ: 8 b/n.
2. Không tiền: 14 b/n.
3. Không quen chế độ ăn bệnh lý: 20 b/n.
4. Giờ ăn không phù hợp: 9 b/n.
5. Sợ nhầm lẫn chế độ ăn: 8 b/n.
6. Không tin vào chất lượng chế độ ăn: 17 b/n.
7. Sợ mất vệ sinh: 18 b/n.
8. Nhân viên phục vụ không tốt: 22 b/n

Câu hỏi đặt ra là lý do nào quan trọng dẫn đến tình trạng bệnh nhân không tham gia chế độ ăn bệnh lý do bệnh viện cung cấp để tìm cách khắc phục. Và biểu đồ Pareto trả lời câu hỏi này. Biểu đồ Pareto có thể thực hiện trên Excel theo các bước sau:

Bước 1: Vào Excel lập bảng 05 cột: lý do, tần suất, tần suất tích lũy, tỷ lệ và tỷ lệ tích lũy. Sau đó sắp xếp dữ liệu giảm dần theo tần suất:

Data/sort/sort by tần suất/ Largest to Smallest

Ta có bảng dưới đây

Bước 2: Chọn đối tượng vẽ.

Nhấn ctrl giữ chuột trái chọn 3 cột: lý do, tần suất và tỷ lệ tích lũy bằng cách:  Insert/Insert column Chart. Vì  biểu đồ Pareto chỉ cần 3 thông tin trên, và ta có hình dưới đây.

Bước 3: Định dạng biểu đồ.

Clic phải chuột vào cột tỷ lệ tích lũy chọn Changeseries Chart Type. Hộp thoại Change Chart Type xuất hiện chọn Clustered column chọn biểu đồ dạng line

Bước 4: Chọn biểu đồ 2 trục tung

Clic phải vào đường biểu diễn tỷ lệ tích lũy chọn Format Data Series chọn Secondary Axis

Bước 5: Đưa đường biểu diễn tỷ lệ tích lũy về vị trí tung độ=0

Trở về dữ liệu ban đầu chèn một dòng trống dưới dòng đầu tiên đánh số 0 vào phía dưới tỷ lệ tích lũy như hình dưới

Sau đó chọn lại dữ liệu (phần tỷ lệ tích lũy mà thôi) rồi nhấn chuột vào đường biểu diễn tỷ lệ tích lũy. Hình dưới đây xuất hiện.

Tiếp theo chỉ cần kéo núm màu xanh dưới số 0 trùm lên lên số 0 là được.

Bước 7. Biểu đồ Pareto thì các cột biểu diễn tần xuất phải sát vào nhau.

 Do đó ta phải Clic vào cột biểu diễn tần suất điều chỉnh Gap Width=0

Đến đây biểu đồ Pareto đã đạt yêu cầu kỹ thuật, vấn đề còn lại là trang trí biểu đồ, thay đổi trục tung, màu sắc, font chữ… sau cho người đọc tiếp nhận thông tin nhiều nhất, trong thời gian ngắn nhất là thành công.

Biểu đồ Pareto hoàn chỉnh

2. Diễn giải ý nghĩa:

 Trục tung trái là trục của tần suất, trục tung phải là trục của tỷ lệ tích lũy.

Từ trục tung phải tại vị trí 80% ta kẽ 01 đường song song với trục hoành thì chạm phải 02 lý do mà bệnh nhân không thích ăn chế độ ăn bệnh lý là phục vụ không tốt và không quen ăn với chế độ ăn bệnh lý. Bám theo nguyên tắc 80/20 thì nếu giải quyết tốt 2 lý do trên thì khả năng bệnh nhân tham gia ăn chế độ ăn bệnh lý như mong muốn đến 80%.

Bùi Văn Dủ