VÀI NÉT VỀ INSULIN

Insulin là chất nội tiết do tuyến tụy tiết ra có tác dụng chính là đưa đường  vào tế bào để chuyển hoá năng lượng. Do vậy ở bệnh nhân ĐTĐ type 1 cần insulin hoàn toàn và bệnh nhân ĐTĐ type 2 cần insulin ở một giai đoạn nào đó. Năm 1921 Frederick Banting , Charles Best, James Collip, John Macleod khám phá ra insulin thật sự là cuộc cách mạng về điều trị ĐTĐ.

Theo thời gian sự khám phá insulin ngày càng hoàn thiện. Năm 1936 Hagedorn phát hiện ra protamine, năm 1946-1950 Nordisk  sản xuất thành công NPH insulin (Neutral Protamine Hagedorn), năm 1978-1980: sản xuất Insulin người tái tổ hợp DNA, năm 1980-1990 insulin analog được nghiên cứu…Hiện nay thị trường lưu thông 05 loại insulin, muốn điều trị hiệu quả người bác sĩ lâm sàng bắt buộc phải nắm được dược động học của từng loại insulin.

I. Phân loại insulin:

1. Insulin tác động nhanh (insulin analog).  

              Thời gian bắt đầu tác dụng từ 10 đến 20 phút, đạt đỉnh tác dụng khoảng 1 -1,30 giờ sau và kéo dài từ 4 đến 6 giờ. Do vậy cần phải ăn ngay sau khi tiêm, không đợi sau tiêm 30 phút như insulin tác dụng ngắn.

              Các sản phẩm lưu thông:  NovoRapid® (Insulin aspart), Humalog® (Insulin lispro), Apidra® (Insulin glulisine)

2. Insulin tác dụng ngắn.

              Loại insulin này có tác dụng sau 30 phút và đỉnh tác dụng  sau 2 đến 4 giờ, và kéo dài 6 đến 8 tiếng.

              Các sản phẩm lưu thông: Actrapid®, Humulin® Regular

3. Insulin tác động trung bình.

              Bắt đầu tác dụng khoảng 1,30 giờ sau khi tiêm, đạt đỉnh tác dụng sau 4 đến 8 giờ và kéo dài 12 đến 20 giờ.

              Các sản phẩm lưu thông: Protaphane®, Humulin® NPH, Hypurin Isophane®.

4. Insulin hỗn hợp

              Là các hợp chất trộn sẵn insulin tác động ngắn và insulin tác động trung bình. Nếu insulin này có tỉ lệ 30/70 nghĩa là chứa 30% insulin tác động ngắn và 70% insulin tác động trung bình. Còn loại 50/50 là 50% mỗi loại.

              Sản phẩm: Mixtard 30/70, Insunova 30/70. Động học như insulin tác dụng ngắn và trung bình.

 5. Insulin tác động lâu dài (insulin analog):

              Không có đỉnh tác dụng và kéo dài được 24 giờ. Đây là loại insulin dùng làm nền.

              Các sản phẩm lưu thông: Lantus® (insulin glargine), Levemir® (insulin detemir).

              Sự khác nhau giữa các loại insulin và ưu khuyết điểm  dựa vào sự “bắt chước” sinh lý sự hấp thu glucose sau ăn và sự tiết insulin sinh lý người.

II. Ưu khuyết điểm các loại Insulin:

1. Insulin tác dụng ngắn (Regular).

              Sau khi ăn khoảng 1-1,30 giờ nồng độ glucose huyết tương đạt đỉnh trong khi nồng độ insulin Regular chưa đạt đỉnh để đưa đường vào tế bào. Khoảng 3-4 giờ sau nồng độ đường trong máu bắt đầu giảm thì lại trùng vào đỉnh tác dụng insulin regular. Do đó tại thời điểm này bệnh nhân đói bụng và có nguy cơ hạ đường huyết nên thông thường hay ăn bữa phụ. Điều này không phù hợp sinh lý insulin tự nhiên và bệnh nhân phải tiêm 2-3 lần trong ngày nên ăn bữa phụ liên tục.

              Mặt khác, do thời gian tác dụng kéo dài 6-8 giờ nên đến lần tiêm insulin thứ 2 trong ngày thì nồng độ insulin vẫn còn trong máu, nên gây tích lũy nồng độ insulin dễ mắc nguy cơ hạ đường máu.

2. Insulin tác dụng trung bình (NPH).

              Hagedorn tìm ra gốc protamin và gắn gốc này vào insulin người để tạo nên insulin NPH (Neutral, Protamin Hagedorn). Loại insulin này có thời gian tác dụng từ 12-20 giờ, như vậy có thể xem insulin NPH như là insulin nền. Tuy nhiên vẫn còn khuyết điểm là loại insulin này có đỉnh tác dụng từ 6-8 giờ. Và đỉnh tác dụng khá dài, khá thay đổi nên cũng dễ mắc nguy cơ hạ đường huyết.

3. Insulin hỗn hợp.

              Người ta tạo ra insulin hỗn hợp là trộn sẳn insulin tác dụng ngắn và insulin tác dụng trung bình nên về mặc dược động học nó mang đầy đủ những nhược điểm của 02 loại insulin này. Nhưng ưu điểm của insulin hỗn hợp là giảm số lần tiêm cho bệnh nhân.

              Tóm lại: insulin tác dụng ngắn (Regular) và trung bình (NPH) là insulin người gắn thêm gốc hoá học để thay đổi dược động học với mục đích gần giống như sự tiết insulin sinh lý nhưng vẫn không khỏi còn nhiều hạn chế. Các hạn chế cơ bản nhất là sử dụng phức tạp và dễ gây hạ đường huyết cho bệnh nhân dẫn đến hiệu quả điều trị thấp. Mọi nỗ lực trong quá trình tìm kiếm một loại insulin nào đó càng giống với sự tiết insulin tự nhiên càng nhiều càng tốt và insulin analog ra đời.

4. Insulin analog.

              Sự tiết insulin sinh lý là đảm bảo (1) đạt nồng độ và thời gian insulin nền thích hợp, (2) insulin trước các bữa ăn có tác dụng nhanh phù hợp với đỉnh glucose sau ăn (1-2 giờ) và hết tác dụng đến bữa ăn kế tiếp. Người ta đã thay thế một vài acid amin trong chuỗi insulin người để cho ra 02 loại insulin analog đó là:

               - Insulin tác dụng nhanh: thời gian bắt đầu tác dụng sau 10-20 phút, đỉnh tác dụng sau 1-1,30 giờ, hết tác dụng sau 4-6 giờ.

              - Insulin tác dụng kéo dài, (insulin nền base insulin): thời gian kéo dài tác dụng 24 giờ và không có đỉnh.

              Như vậy insulin analog khắc phục hầu hết các khuyết điểm insulin tác dụng ngắn và trung bình và rất giống sự tiết insulin sinh lý. Do đó, năm 2015 Hiệp hội đái tháo đường Hoa Kỳ (American Diabetes Association – ADA) khuyến cáo bệnh nhân đái tháo đường nên sử dụng insulin analog.

Bùi Văn Dủ